Veel bedrijven zijn in de aantrekkende economie bezig met waar ze goed in zijn: geld verdienen. Sommigen moeten de verliezen van de coronacrisis compenseren en gaan volle bak voor de winst. Natuurlijk 100% begrijpelijk, want we zijn geen ondernemers geworden om verliezen te maken. Bij veel bedrijven komt veiligheid op het tweede plan (of derde of vierde of vijftigste). Want investeren in veiligheid kost tijd én geld. Maar de prioriteiten liggen op dit moment nét even anders. Maar is dit verstandig?
Is de veiligheid uit het oog verliezen niet te veel korte termijn denken? Veel veiligheidskundigen zijn in een situatie beland waar er geen oren zijn voor hun veiligheidsplannen en moeten vervolgens roeien met de riemen die zij hebben. Maar zal die situatie gaan veranderen? Ik ben geen econoom en zal mij dan ook niet wagen aan economische voorspellingen. Wel zien we steeds meer dat bedrijven worstelen met het krijgen van voldoende personeel om hun targets te realiseren en moeten deze dus realiseren met te weinig mensen.
Je hoeft dan geen wetenschapper te zijn om aan te zien komen dat dit meer druk op de organisatie zal gaan geven en dus daarmee ook op de werknemers. Meer druk zal resulteren in meer en sneller moeten werken, in meer moeten presteren en in meer stress. En meer stress betekent meer uitval van medewerkers. Het gevolg: nog meer werkdruk voor degene die overblijven. Een vicieuze cirkel waar we maar moeilijk uitkomen. En dit speelt in allerlei branches. Er wordt zelfs gezegd dat het tekort aan personeel de nieuwe crisis is en dit het economisch herstel nadelig zal beïnvloeden.
Veilige werkomgeving
Als dit een gegeven aan het worden is, betekent dit dat we zuinig moeten zijn op de mensen die we hebben. Dit betekent dat er voor de medewerkers sprake zal moeten zijn van een veilige werkomgeving. Dat er dus nagedacht moet worden over de veiligheid, de gezondheid en het welzijn van de medewerkers. Hierbij kunnen we denken aan fysieke maar ook aan psychosociale veiligheid.
Als we denken aan de fysieke veiligheid kunnen we denken aan de veiligheid van machines en de veiligheid op de werkvloer. Iedereen kan zich daar wel een voorstelling van maken. Loop maar eens door het bedrijf en kijk welke onveilige situaties er zijn die opgelost zouden moeten worden. De fysieke veiligheid, het voorkomen van bedrijfsongevallen, vraagt om aanpassingen van machines en de werkomstandigheden. Daarvoor is tijd, geld en kennis van de veiligheid nodig. Geld dat niet direct rendement op levert, maar wel kan zorgen voor minder arbeidsongevallen. En voor een groter gevoel van veiligheid bij de medewerkers. Hierbij is het belangrijk te beseffen dat niet alle risico’s opgelost of geëlimineerd kunnen worden. Sommige risico’s moeten we accepteren, omdat deze bij bepaalde werkzaamheden horen. We kunnen wel proberen die risico’s beter te beheersen, door mensen te trainen op hun veiligheidsbewustzijn en -gedrag.
Sociale veiligheid
Daarnaast moet er gewerkt worden aan de sociale veiligheid in het bedrijf, door open communicatie. Dit vraagt inzet van de management en de leiding op de werkvloer. Kan alles wel besproken worden? Als we in de Arbeidsomstandighedenwet artikel 11 lid e lezen dat medewerkers de plicht hebben om gevaarlijke situaties bij hun werkgever te melden, dan moeten ze ook het gevoel hebben dat er naar hen geluisterd wordt. Dit betekent dat de leidinggevenden van het bedrijf open moeten staan voor wat hun medewerkers te melden hebben en dat ze ermee aan de slag moeten gaan. Jammer genoeg is bij veel bedrijven die ruimte niet aanwezig en voelen medewerkers zich niet gehoord en doen dan ook maar geen meldingen meer.
Maar denk ook aan het melden van pesten of seksuele intimidatie. Als er in het bedrijf sprake is van pestgedrag, dan zal dat de psychosociale veiligheid niet ten goede komen. En welke gevolgen zal dat hebben voor de algehele veiligheid? Zorgen voor een goed algemeen arbeidsomstandighedenbeleid dat ook gericht is op voorkoming, en indien dat niet mogelijk is beperking, van psychosociale arbeidsbelasting is ook een werkgeversverplichting (Arbeidsomstandighedenwet artikel 3 lid 2).
Kennis van veiligheid
Dan het aspect kennis. Bij veel, meestal grotere en middelgrote bedrijven, is er sprake van voldoende kennis over de veiligheid. Alleen is deze kennis vaak gecentraliseerd in een HSE afdeling. Bij het management en de leidinggevenden ontbreekt het aan de essentiële basiskennis over veiligheid. Zij vertrouwen op de kennis van de veiligheidskundigen. Dr. ir. Martin van Staveren kerndocent risicomanagement van de Universiteit Twente stelt: “Risicomanagement werkt veelal niet en levert wél veel werk op. Het is te groot geworden en kan veel praktischer. Want moeten we wel doorgaan met het opstellen van eindeloze lijsten met risico’s? Dat geeft alleen maar een illusie van controle.” Hij stelt dat onze huidige aanpak van de veiligheid bureaucratisch is geworden.
Hij pleit voor risicoleiderschap, waarin iedereen een risicoleider is en doelgericht omgaat met de risico’s waar híj met te maken heeft, bij zíjn werkzaamheden. Dus meer integratie van de veiligheid in de dagelijkse manier van werken. Maar dat betekent ook: bedrijfsbreed werken aan voldoende basiskennis. Iedereen kan geleerd worden om oog te hebben voor bepaalde arbeidsrisico’s, om deze te kunnen herkennen en om er op een juiste wijze mee om te gaan.
Bij kleinere bedrijven (tot 25 medewerkers) ligt de verantwoording en de uitvoering van het Arbobeleid bij de werkgever. Hij heeft, over het algemeen, weinig kennis van wat er op het gebied van veiligheid allemaal gevraagd wordt. Ooit was hij namelijk een zelfstandige. Maar toen hij meer werk kreeg dan hij aankon, nam hij zijn eerste personeelslid aan. Al snel werden dat er twee, drie en inmiddels zijn ze met een aardige groep. Bij dat eerste personeelslid had hij zich verdiept in relevante wet- en regelgeving, maar dat was best ingewikkeld. Hij las iets over een RI&E en nog wat andere verplichte documenten. Die heeft hij op orde gemaakt. Die staan keurige in de kast.
De realiteit is echter dat veiligheid geen éénmalige exercitie is, maar een voortdurend proces. Want door de tijd veranderd er van alles, nieuwe machines, nieuwe medewerkers, andere werkmethoden, enzovoorts. En door al die veranderingen is die RI&E al lang niet meer up-to-date, zijn er risico’s waar men niet bij stilstaat. Waar geen maatregelen tegen genomen zijn…
Veiligheidstraining
Als we gaan nadenken over onze huidige structuur van risicomanagement en veiligheid in het bedrijf breder willen stimuleren door een grotere betrokkenheid van de medewerkers bij de veiligheid, dan kunnen we niet zonder trainingen en opleidingen. Even voor de goede orde: zorgen voor voldoende opleiding en informatie is volgens de Arbeidsomstandighedenwet artikel 8 ook een wettelijke plicht van de werkgever. In dit artikel staan regelmatig de woorden: “De werkgever zorgt er voor ……….”
Veel Arbo technische zaken die in mijn optiek meer aandacht verdienen, omdat deze te maken hebben met goed werkgeverschap. Maar die misschien in deze tijd nog wel essentiëler geworden zijn, omdat we in deze tijd van personeelstekorten zuinig moeten zijn op onze werknemers.