Als we de berichtgeving op internet moeten geloven, heeft de Inspectie SZW het boetebeleid aangescherpt en zijn de meeste boetes fors verhoogd. Bij nader onderzoek blijkt inderdaad dat het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid ermee bezig is. Ook in de brief van 14 februari 2019 van staatssecretaris Tamara van Ark aan de Tweede kamer, als reactie op de Arbobalans 2018, is hierover te lezen[1]. Mijn eerste reactie was gelijk: “Mooi! Maar wordt, zoals wij Nederlanders dan zeggen, de pakkans ook vergroot?”.
Adequaat?
Ter illustratie: We weten allemaal dat boetes voor snelheidsovertredingen niet echt een corrigerend effect hebben op het rijgedrag van de Nederlanders. In 2017 zijn er 3.893.848 boetes opgelegd voor snelheidsovertredingen[2]. Lijkt heel veel. Maar eind 2017 waren er in Nederland bijna 8,4 miljoen auto’s[3]. Betekent dat nog niet de helft van het aantal auto’s één keer beboet is voor een snelheidsovertreding. Hebben wij dan ontzettend mooi rijgedrag of is er hier sprake van iets anders? Blijkbaar wordt het zo nu en dan op de deurmat vallen van een boete, door de meeste bestuurders gewoon geaccepteerd als het risico van het vak. Boetes verhogen voor overtredingen van de Arbowet is volgens mij dan ook geen adequaat middel. Zolang bedrijven zich niet bewust zijn van de morele en wettelijke verantwoordelijkheid die men heeft voor de veiligheid van de werknemers, verandert er weinig. Hierbij zou ik dan vooral willen wijzen op de morele plicht die werkgevers hebben.
Waarom? Heel eenvoudig, omdat 50% van de Nederlandse bedrijven niet beschikken over een actuele Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E), zoals Inspecteur Generaal Marc Kuipers in een eerdere publicatie constateerde. Hierbij gaf hij terecht aan dat de verantwoordelijkheid voor veilig werken in de eerste plaats bij de bedrijven zelf ligt. “Maar we komen nog te vaak tegen dat bedrijven zeggen: ‘Als het economisch meezit heb ik geen tijd voor arbeidsveiligheid en als het economisch tegenzit heb ik er geen geld voor’. Die houding deugt niet”[4]. Hier ben ik het volledig mee eens. Wel wil ik hier nog aan toevoegen dat deze houding ook ontstaan is, omdat te veel aan de eigen verantwoordelijkheid van bedrijven is overgelaten door onze terugtredende overheid.
Kamerbrief
In de eerdergenoemde brief schrijft de staatssecretaris dat de resultaten van de Arbobalans 2018 voor haar aanleiding zijn tot “aanscherping van een aantal speerpunten in mijn huidige beleid”. Met name noemt zij de naleving van de verplichtingen uit de Arbowet door bedrijven en dan in het bijzonder het niet hebben van een RI&E. De boete voor het ontbreken hiervan gaat omhoog.
In haar brief schrijft zij daarnaast dat, gezien het feit dat de arbeidsongevallen met verzuim stijgen, “op het punt van bewustzijn en cultuur binnen een organisatie er nog veel te winnen is”. Hiervoor is het project “Veiligheidscultuur en -gedrag” bedoeld, dat als doel heeft deze veiligheidscultuur in bedrijven te versterken. Werkgevers geven aan dat er tijdens opleidingen te weinig aandacht is voor veiligheid. Met ondersteuning van het departement is een keuzemodule ontwikkeld: “blijvend fit, veilig en gezond werken”. Dit wil men gaan aanbieden aan het beroepsonderwijs. (Natuurlijk een zeer goed streven om te beginnen bij onze toekomstige werknemers.)
Ook geeft zij aan dat de werkgevers zich het belang van een RI&E en een concreet Plan van Aanpak (PvA) moeten realiseren. “De RI&E vormt immers de elementaire basis voor goed beleid voor gezond en veilig werken op organisatieniveau.” Er zal dan ook ingezet worden op voorlichting en ondersteuning.
Dan komt ze in haar brief, volgens mij, bij één van de belangrijkste feiten: “bedrijven moeten simpelweg voldoen aan hun wettelijke verplichtingen”. Om dat te stimuleren is handhaving noodzakelijk. Hierbij wijst ze op het aspect ‘boetes’. Nu is het normbedrag voor het ontbreken van een RI&E € 3.000,- voor bedrijven met meer dan 500 werknemers. Dit is een categorie 4 overtreding. Met het nieuwe, aangescherpte beleid zou dit een categorie 5 overtreding worden. Het normbedrag wordt dan € 4.500,-. Voor artikel 5 derde lid, met betrekking tot het ontbreken van een Plan van Aanpak, zou het normbedrag verhoogd worden van € 750,- naar € 3.000,-. Daarbij wordt het niet kunnen beschikken over een RI&E of/en PvA een overtreding met een directe boete. Dit betekent dat de Inspectie SZW direct een boete kan opleggen, in plaats van eerst een waarschuwing of een eis voor het opstellen van een RI&E of PvA. Daarnaast wil ze voor overtredingen van artikel 4.2, 4.2a en 4.13 van het Arbeidsomstandighedenbesluit (RI&E gevaarlijke, kankerverwekkende en mutagene stoffen) het normbedrag ook met één categorie verhogen. Deze boetes zijn niet direct op te leggen, maar kunnen wel opgelegd worden als er na een eis of waarschuwing geen verbetering is opgetreden.
Ook is Inspectie SZW gestart met het programma “Eerlijk, Gezond en Veilig Werken”, met als doel bij te dragen aan betere naleving van de regels via preventie en bewustwording.
De kosten
Alle normbedragen voor overtredingen kan men nalezen in de Beleidsregel boeteoplegging arbeidsomstandighedenwetgeving. In deze beleidsregel is er sinds 2017 sprake van de volgende categorieën (artikel 1 lid 3a):
- het 1e normbedrag € 340;
- het 2e normbedrag € 750;
- het 3e normbedrag € 1.500;
- het 4e normbedrag € 3.000;
- het 5e normbedrag € 4.500;
- het 6e normbedrag € 9.000;
- het 7e normbedrag € 13.500.
Hierbij staat wel in lid 3b het volgende: “In afwijking van onderdeel a wordt voor het door een werkgever niet onverwijld melden van een arbeidsongeval als bedoeld in artikel 9, eerste lid, van de Arbeidsomstandighedenwet en waarbij de toezichthouder geen onderzoek meer kan verrichten, een boetenormbedrag opgenomen van € 50.000.” Goed ook om te melden dat volgens artikel 1 lid 4 overtredingen die meermalen voorkomen, maximaal drie keer in de berekening van de op te leggen bestuurlijke boete worden meegenomen.
Daarnaast wordt er bij het opleggen van boetes rekening gehouden met de omvang van het bedrijf (artikel 1 lid 8).
Handhaving
Nu zijn dit allerlei mooie voornemens, maar laten we even praktisch worden: alles staat of valt met handhaving. Ook daar heeft men aan gedacht. In het regeerakkoord is in 2017 vastgelegd dat, tot 2020, het budget voor de Inspectie SZW jaarlijks, conform een staffel, verhoogd zal worden met uiteindelijk 50 miljoen euro[5]. “De Inspectie wordt dus fors versterkt”, was de reactie van inspecteur-generaal Marc Kuipers. “De handhavingsketen wordt hiermee in staat gesteld beter toezicht te houden op het wettelijk minimumloon en intensiever schijnconstructies, onveilige en ongezonde arbeidsomstandigheden en uitbuiting tegen te gaan.”
Voorlopig stelt Prof. Mr. Pieter van Vollenhoven terecht in zijn onlangs verschenen boek “Oproep van een waakhond” dat er nog veel te veel gesjoemel is met regels, bewust genomen risico’s en ongelukken die voorkomen hadden kunnen worden: de veiligheid van mensen wordt maar al te vaak verwaarloosd en beschermende maatregelen leggen het meestal af tegen economische belangen. In dit vlammend betoog roept ‘waakhond’ van Vollenhoven op tot een onafhankelijke Nationale Veiligheidsinspectie, om structureel toezicht uit te oefenen op onze sociale, fysieke en digitale veiligheid in alle sectoren van de maatschappij.
Goed huisvader
Of het pakket van nieuwe maatregelen (deze nieuwe boetes, de nieuwe projecten van het ministerie en het extra geld voor de handhavingsketen) zal resulteren in betere en veiligere werkomstandigheden, zullen we moeten afwachten. Het lijkt er in ieder geval op dat de overheid zich meer bewust is geworden van hun rol als handhaver.
Al met al hebben we te maken met te veel arbeidsongevallen. Natuurlijk zijn op dit moment de zeer goede economische omstandigheden, het tekort aan medewerkers, de hoge werkdruk die hierdoor ontstaat en het niet voldoende tijd hebben voor een beter veiligheidsbeleid, een extra probleem voor werkgevers. Hiermee blijft het voor veel bedrijven een economische afweging. Een paar duizend euro voor een overtreding zal dan ook geen zoden aan de dijk zetten.
Bewustwording en een cultuuromslag zijn noodzakelijk. Bewustwording van de morele plicht van werkgevers voor het zorgen voor goede werkomstandigheden. Daarom is mijn oproep: “Werkgever maak uw rol als goed huisvader waar”. Investeer door trainingen en voorlichting in uw werknemers. Creëer veilige werkomstandigheden op de werkvloer. Voorzie in voldoende werk- en veiligheidsinstructies. Organiseer toolbox meetings.
Kortom verbeter uw veiligheidsbeleid, want ook bij arbeidsongevallen is voorkomen beter dan genezen.
Bert Stap
Senior CE Specialist
Directeur van Interactieve Veiligheids Opleidingen Barneveld BV
[1] https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2019/02/14/kamerbrief-beleidsreactie-op-de-arbobalans-2018
[2] https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2018/02/07/ruim-9-miljoen-verkeersovertredingen-geconstateerd-in-2017
[3] https://www.cbs.nl/nl-nl/maatschappij/verkeer-en-vervoer/transport-en-mobiliteit/infra-vervoermiddelen/vervoermiddelen/categorie-vervoermiddelen/personenauto-s
[4] https://www.inspectieszw.nl/actueel/nieuws/2017/10/13/regeerakkoord-meer-geld-voor-inspectie-szw
[4] https://www.inspectieszw.nl/actueel/nieuws/2017/10/13/regeerakkoord-meer-geld-voor-inspectie-szw
[5] https://demonitor.kro-ncrv.nl/artikelen/inspectie-szw-waarschuwt-grote-druk-op-capaciteit-slecht-voor-arbeidsveiligheid