Uitdaging, Mogelijk of onmogelijk?
Afgelopen week las ik een interessant artikel. Rob Kreté poneerde daarin de stelling: “Veiligheid hoort niet thuis bij veiligheidskundigen, maar op de werkvloer”. In zijn boek “Veiligheid van binnenuit” schrijft hij over zijn missie. In het betreffende artikel zijn er een aantal highlights waarop ik in dit artikel verder wil ingaan. Ik heb hier aan toegevoegd dat er ook bij dit onderwerp altijd sprake is van uitdagingen, mogelijk- en onmogelijkheden.
Kreté vindt dat veiligheid binnen veel organisaties is weggeorganiseerd van de werkvloer en een zelfstandige, specialistische discipline is geworden. Verder stelt hij dat er hierdoor een kloof is ontstaan tussen degenen die adviseren en regels opstellen en de uitvoerenden. Veiligheid hoort in zijn optiek volledig geïntegreerd te zijn in elke schakel van de bedrijfsvoering. Dit betekent dat alle werknemers van een bedrijf, op ieder moment, het hoe en waarom van veilig werken op hun netvlies moeten hebben. Zij moeten het zelf belangrijk vinden om ongelukken en letsel te voorkomen. Volgens hem is veiligheid binnen de bedrijven steeds meer de verantwoordelijkheid geworden van veiligheidskundigen. Hierbij is meestal de aanpak van top > bottom. Gevolg is dat er allerlei regels en procedures geïnitieerd worden, waarbij er geen sprake is van betrokkenheid van de werkvloer. Lees acceptatie.
Eens! En…
Ik moet hem helemaal gelijk geven en onderschrijf zijn stelling dan ook volledig. In de praktijk zien we namelijk bij veel bedrijven deze aanpak van de veiligheid terug. Met vaak als resultaat veel onbegrijpelijke procedures en instructies. Soms zoveel dat niemand door de bomen nog het bos ziet. Jammer genoeg werkt onze Inspectie SZW daar ook aan mee.
Een aantal jaren terug was ik betrokken bij een rechtszaak over een bedrijfsongeval. De betreffende medewerker had de Lock Out Tag Out procedure van het bedrijf niet nageleefd. Volgens de Inspectie SZW kwam dat omdat er een algemene Lock Out Tag Out procedure was. Er moest echter per machine een specifieke Lock Out Tag Out procedure beschikbaar zijn. Leuk als je over het hele bedrijf ca. 100 machines hebt staan waar dit dan op van toepassing is. Hoe houden we het overzichtelijk? Hoewel ik het in grote lijnen met Rob Kreté eens ben wil ik wel een aantal kanttekeningen plaatsen bij de mogelijk- en onmogelijkheden om een beleid zo te veranderen dat er meer betrokkenheid van de werkvloer is. Hieronder wil ik motiveren waarom het volgens mij geen eenvoudige zaak is.
De Nederlandse regelgeving voor veiligheid is te divers en te complex voor de werkvloer
Als we kijken naar de veiligheid op de werkvloer dan hebben we te maken met allerlei regelgeving. Om er maar eens een paar te noemen:
- De Arbeidsomstandighedenwet,
- het Arbeidsomstandighedenbesluit,
- Arbeidsbesluit jeugdigen BES,
- Besluit Machines gebaseerd op de Europese Machinerichtlijn 2006/42/EG.
Maar ook nog met de speciale aandachtsgebieden van de Arbeidsomstandighedenwet, zoals de gevaarlijke stoffen en explosieveiligheid.
In mijn 27 jaar ervaring als Senior CE Specialist ben ik steeds meer tot de ontdekking gekomen dat veiligheid, i.v.m. de veelheid van regelgeving, een specialisatie is geworden. In de loop der jaren ben ik verschillende veiligheidskundigen (HVK- en MVK-ers) tegengekomen die generalisten zijn. Op veel gebieden ontberen zij de vereiste specialistische kennis. Als zij de veiligheidsmaterie al niet beheersen, dan is dat voor de werkvloer een nog grotere uitdaging.
Dus kennis van de veiligheid mogen we van de werkvloer niet verwachten. Dat is te hoog gegrepen. Dit betekent niet dat het veiligheidsbewustzijn en -gedrag op de werkvloer niet zou kunnen verbeteren door de werkvloer meer te betrekken bij de uitvoering van de veiligheid. Daar heeft Rob Kreté zeker een punt. In mijn optiek is veiligheid binnen een bedrijf geen zaak van de eenling. Het behoort een zaak te zijn van alle medewerkers. Pas dan zal veiligheid in het bedrijf breed gedragen gaan worden.
Is bijvoorbeeld de machineveiligheid wetgeving te ingewikkeld?
In een artikel “Is machineveiligheid echt zo ingewikkeld” stelt de voorzitter van de normcommissie Machineveiligheid van het NEN, dhr. Paul Hoogerkamp (al jaren een zeer gewaardeerde collega) dat de kennis van machineveiligheid je niet komt aanwaaien. Je moet je er wel in verdiepen. Hij stelt dan ook dat er bij veel bedrijven en machinefabrikanten veel goedbedoeld, maar risicovol, wordt geknutseld. Dhr. Henk van Ekelenburg (directeur van ProSafety Consult) stelt in hetzelfde artikel dat, voordat je een machine kan beveiligen, er een goede analyse van het werkproces uitgevoerd moet worden. Volgens hem moet de veiligheid meer op het werkproces worden afgestemd, omdat anders medewerkers beveiligingen gaan omzeilen. Volgens van Ekelenburg moet een machineontwerper meer in de huid van een operator kruipen.
Ik moet zeggen dat ik me helemaal in de uitspraken van beide heren kan vinden. Zeker het meer kunnen begrijpen van de operator vraagt meer betrokkenheid van de werkvloer. Hier zouden we dus een winstpunt kunnen creëren. Vanuit mijn praktijkervaring kan ik onderschrijven dat er door technici en ontwerpers vaak gekozen wordt voor onwerkbare veiligheidsoplossingen. De operator zal inderdaad geneigd zijn om de veiligheden te omzeilen. Maar de praktijk leert ook dat een goede veiligheidsoplossing soms vraagt om de flexibiliteit van de operator om zijn werkmethode aan te passen. Tegelijk weet ik dat dit ook een uitdaging is om de werkvloer zover te krijgen. Ook hier geldt weer dat communicatie en overleg bijzonder belangrijk zijn.
‘Veiligheidsbeleid vaak te theoretisch van aard’
Dit is ook een uitspraak van Rob Kreté. Ik kan me ook in deze uitspraak vinden. Voor veel veiligheidskundigen en ook de Inspectie SZW is de wettelijk verplichte RI&E een heilig begrip. Hierbij zouden we nog kunnen betrekken de Aanvullende Risico Inventarisaties & Evaluaties (ARIE’s) voor machineveiligheid, gevaarlijke stoffen en explosieveiligheid. Allerlei documenten die op zich goed zouden kunnen zijn. Maar het doel van al deze documenten zou niet moeten zijn dat ze beschikbaar zijn, maar dat men er ook daadwerkelijk mee aan de slag gaat. Vaak worden deze documenten opgesteld door veiligheidskundigen of specialisten op bepaalde veiligheidsgebieden. Maar als ze daarna in de kast verdwijnen en op het to-do-lijstje netjes worden afgevinkt als zijnde aanwezig, dan wordt veiligheid theorie. De documenten zouden moeten resulteren in een daadwerkelijk goed Plan van Aanpak. Zo heeft de wetgever het bedoeld.
Bij die daadwerkelijke aanpak lopen we echter tegen een ander fenomeen aan. We kunnen dit ‘geld’ noemen. Voor veel managers of bedrijven is veiligheid vaak ook een centenkwestie. Zij zijn van mening dat veiligheid alleen maar geld kost en niets opbrengt. En laten we eerlijk zijn: ‘veiligheid’ is niet te koop. Bij deze bedrijfseconomische benadering wordt dan de veiligheid ondergeschikt gemaakt aan het bedrijfsresultaat.
Dit zal zeker in deze tijd van de COVID-19 crisis een nog grotere rol spelen. We zien op dit moment zelfs bij bedrijven die normaal een fatsoenlijk budget voor de implementatie van de veiligheid hadden dat ze hierop gaan beknibbelen. Op zich kan ik begrijpen dat in deze tijd overleven als bedrijf voorop moet staan, maar dat betekent in mijn optiek nog steeds niet dat we met de veiligheid van de medewerkers mogen marchanderen. Bij een gebrekkige veiligheid op de werkvloer staan ook mensenlevens op het spel. Dit moeten we ons altijd blijven realiseren.
‘Leg verantwoordelijkheid neer waar die hoort’
Een andere stelling van Rob Kreté. Hij geeft daarbij aan dat de verantwoordelijkheid voor de veiligheid bij de leidinggevenden in de lijnorganisatie en bij de werknemers op de werkvloer hoort. Al eerder heb ik aangegeven dat ik dit een mooi streven vind, maar dat volgens mij veiligheid een te complex verhaal geworden is waar we specialisten bij moeten betrekken om tot goede veiligheidsoplossingen te komen. Ik ben dan ook voorstander dat deze veiligheidsspecialisten samen, in overleg met de leiding en de medewerkers op de werkvloer, veiligheidsoplossingen gaan bedenken. Door deze samenwerking verhogen we de betrokkenheid van de medewerkers.
Maar vanuit mijn praktijkervaring weet ik ook dat bijvoorbeeld afschermingen op een machine of het afschermen ervan door de werkvloer als lastig en onwerkbaar worden ervaren. Zij zouden die afschermingen liever niet hebben. Hier is dan goed overleg en een juiste uitleg van de noodzaak nodig. Er hoort dan soms ook bij dat we samen nadenken over misschien wel andere werkmethodieken. Ervaring heeft geleerd dat vooral dat ‘samen’ kan resulteren in meer betrokkenheid.
Ruimte voor de werkvloer om met eigen ideeën te komen
Rob Kreté pleit voor een goede, veilige sociale omgeving op de werkvloer. Op deze manier is er voor de medewerkers ruimte om met eigen ideeën te komen. Hij stelt dat werknemers zich onbelemmerd moeten voelen om zaken te kunnen melden of aandragen die beter kunnen. Hierbij wijst hij er dan ook op dat leidinggevenden medewerkers niet moeten betuttelen met starre regels en sancties bij overtredingen. Belangrijk is juist dat medewerkers ten diepste voelen dat zij een essentiële bijdrage kunnen leveren aan een veilige werksituatie en een gezonde werkomgeving.
Ik kan dit alleen maar onderschrijven. Hier kan ik vanuit mijn eigen ervaring het volgende aan toe voegen. Bij de veiligheidsprojecten die ik heb mogen uitvoeren en waarbij de veiligheidsoplossingen alleen op managementniveau bedacht en goedgekeurd werden, over het algemeen een probleem gaven qua acceptatie op de werkvloer. Bij veiligheidsprojecten waarbij de werkvloer meedacht in de veiligheidsoplossingen was er minder of geen sprake van dit acceptatieprobleem.
Gedrag op de werkvloer en de cultuur van het bedrijf
Wil Rob Kreté gelijk krijgen, dan hebben we nog een uitdaging om het veiligheidsgedrag en soms de veiligheidscultuur bij een bedrijf te verbeteren. Hierbij is dan een bijkomend probleem hoe we een manier kunnen vinden om medewerkers te motiveren om veilig of veiliger te gaan werken. Als eerste uitdaging hebben we dan het feit dat medewerkers het veilig werken belangrijk moeten gaan vinden. Dit kan, zoals eerder gesteld, door hen erbij te betrekken.
Maar ook is het belangrijk om hen bewust te maken van de belangrijke rol die zij hebben in het bewaken van de veiligheid. Dit kan volgens mij alleen door een goede communicatie en het stimuleren van de onderlinge correctie van de medewerkers. Maak hen bewust van het feit dat zíj de vakmensen zijn. Waardeer hen om hun inbreng en betuttel ze niet. Maak ze bewust van het feit dat veiligheid hoort bij goed vakmanschap. Bewust worden van de noodzaak van veilig werken vereist wel training en coaching, wordt gesteld door Mathieu Weggeman, hoogleraar organisatiekunde aan de TU Eindhoven. Door psycholoog Kees Keizer wordt gesteld dat veel veiligheidsregels vragen om naleving, maar dat regels wel hanteerbaar moeten zijn en gedragen moeten worden door degenen die ze moeten naleven. Onduidelijkheid en te veel regels werken overtreding van de regels in de hand.
Samenvattend
Kunnen we veiligheid teruggeven aan de werkvloer? Daar zijn zeker mogelijkheden. Volgens mij inderdaad niet door een woud van regels en procedures te creëren. Maar door te werken aan acceptatie en het veiligheidsgedrag. Veiligheid dat alleen een activiteit van veiligheidskundigen is, is op voorhand een ‘Mission Impossible’. Veiligheid moet door de werkvloer gedragen worden, anders is het een onbegonnen zaak en zal men steeds weer geconfronteerd worden met onveilig gedrag.
Bewustwording van het feit dat veiligheid onderdeel is van de vakbekwaamheid kan hieraan bijdragen. De technische veiligheid van bijvoorbeeld machines is daar en tegen vaak wel een zaak van machineveiligheidsspecialisten omdat dit complex kan zijn en om meer kennis vraagt. Natuurlijk moeten dan deze specialisten overleg hebben met de werkvloer.
Veiligheid geheel teruggeven aan de werkvloer is volgens mij onhaalbaar. Wel het is vergroten van de betrokkenheid van medewerkers en het veiligheidsbewustzijn van de werkvloer noodzakelijk om een goed veiligheidsbeleid te hanteren. Maar daarbij zal steeds blijken dat werken aan de veiligheid binnen een bedrijf een uitdaging is en blijft. Maar laten we met elkaar deze uitdaging aangaan. Het gaat uiteindelijk om het de gezondheid en het welzijn van iedereen.